De afgelopen jaren heb ik in veel organisaties mogen begeleiden in het vinden van de best passende manier van organiseren. In veel organisaties loop ik tegen dezelfde patronen aan: samenwerking stokt, besluitvorming vertraagt, verantwoordelijkheden lopen door elkaar. Juist gemeenten vragen me vaak om te helpen, en dat is niet toevallig.
Gemeenten staan anno 2025 voor enorme uitdagingen. Van woningbouw tot energietransitie, van jeugdzorg tot digitalisering: de opgaven zijn complex, urgent én dwars door bestaande afdelingen heen. Tegelijkertijd vraagt de samenleving om nabijheid en maatwerk — gebiedsgericht werken dus. En ondertussen blijft de hiërarchie nodig voor legitimiteit, besluitvorming en verantwoording.
Het gevolg? Gemeenten moeten meerdere sturingslijnen tegelijk organiseren: gebied, opgave, programma, project, proces én de klassieke lijn. We noemen dat meervoudig organiseren. En dat brengt een dilemma met zich mee: de spanning in de sturingsmozaïek. Want hoe houd je overzicht en samenhang als iedereen vanuit zijn eigen stukje in deze sturingsmozaïek stuurt?
Drie succesfactoren voor meervoudig organiseren
Onderzoek laat zien dat gemeenten vooral slagen in meervoudig organiseren als drie dingen goed geregeld zijn:
- Spanningen hanteren tussen sturingslogica’s Botsingen tussen opgave, project, proces en hiërarchie zijn onvermijdelijk. Het werkt alleen als de raakvlakken expliciet zijn: wie beslist wanneer, hoe lossen we conflicten op, hoe zorgen we voor samenhang?
- Legitimiteit en verankering Zonder steun van bestuur, raad, medewerkers én externe partners valt de constructie uit elkaar. Transparantie en participatie zijn de sleutel.
- Adaptieve sturing en leren Meervoudig organiseren is geen blauwdruk. Het vraagt om experimenten, feedbackloops en reflectie. Gemeenten die leren en bijsturen, houden hun sturingsmozaïek levend.
Niet alleen leidinggevenden sturen
Wat vaak vergeten wordt: sturing ligt niet alleen bij de lijnmanager. Ook projectleiders, programmamanagers, gebiedsregisseurs en procesmanagers hebben een stukje van het sturingsspectrum in handen. En wat in de handen ligt van de andere sturende rollen ligt niet in de handen van de lijnmanager. De échte uitdaging ligt in de ontmoetingen tussen mensen waar al die stukjes sturing elkaar raken. Daar ontstaan de wrijvingen, maar ook de kans op verbinding en het is precies dáár waar de kwaliteit van het organiseren zichtbaar wordt.
Meervoudig organiseren betekent dat iedereen met een sturende rol nieuwe competenties nodig heeft:
- Netwerk- en ketenbewustzijn: snappen dat je eigen stukje deel uitmaakt van een groter geheel.
- Faciliteren en verbinden: ruimte geven én knopen doorhakken.
- Ambiguïteit verdragen: accepteren dat er meerdere waarheden naast elkaar bestaan.
- Verandercommunicatie: betekenis geven en het verhaal vertellen.
- Reflectief vermogen: leren van botsingen en samen bijsturen.
Gemeenten moeten in meervoudig organiseren. Het echte werk zit zowel in het organisatieontwerp – het verhelderen van de sturingsmozaïek – als in de competenties en het gedrag van de mensen die sturen – het werkend krijgen van de sturingsmozaïek. Pas wanneer beide kanten aandacht krijgen, ontstaat een organisatie die niet alleen bestuurbaar is, maar ook wendbaar en toekomstbestendig.